بررسی کتاب هفت عادت مردمان موثر یا درس هایی در باب تغییرات شخصی

استفن کووی مدرس، نویسنده، تاجر و سخنران مشهور امریکایی است که عمدتا با کتاب هفت عادت مردمان موثر شناخته می‌شود. او کتابهای متعددی در زمینه رهبری، روابط سازمانی، اجتماعی و خانوادگی تالیف نموده است. از جمله این کتابها می‌توان به: اول اولویت ها، رهبری اصولگرا، هفت عادت مردمان موثر، عادت هشتم و رهبر درون من اشاره کرد.

کتاب هفت عادت مردمان موثر  از زمان انتشار خود یعنی سال 1989 بالغ بر 25 میلیون نسخه به فروش رسیده است. این کتاب که نظر مثبت بسیاری از علاقمندان را در سراسر جهان به خود جلب کرده، عمدتا به مخالفت با پدیده “اخلاقیات شخصی” پرداخته است. کووی این پدیده را آفت کتابهای انگیزشی عصر مدرن بر شمرده و از جایگزینی به نام “اخلاقیات شخصیت” استفاده می‌کند. در ادامه با مروری کلی بر کتاب هفت عادت مردمان موثر همراه خواهید بود.

شاید بهتر باشد با این گفته مشهور کووی شروع کنیم:” شرایط به قدری قدرتمند هستند که دیدگاه ما را به جهان پیرامون شکل می دهند… چنانچه قصد دارید تغییری جزئی در زندگی خویش حاصل کنید، بهتر است رویکرد خود را تغییر دهید. اما چنانچه خواهان تغییراتی اساسی و شگرف هستید، باید شرایط خود را متحول نمایید.”

هفت عادت مردمان موثر

بسیاری معتقدند که کووی با نگارش این کتاب، جهان را برای همه افرادی که قصد تغییر و پیشرفت خود را داشتند به یکباره دستخوش تغییر نموده است. کووی در کتاب خود که به بیش از 40 زبان زنده دنیا ترجمه شده ما را با این هفت عادت مردمان موثر و تاثیرگذار آشنا می‌کند. به عقیده او مردمان موثر:

• مسئولیت پذیرند و عاملیت دارند.
• کار خود را از پایان شروع می‌کنند.
• به اولویت‌ها اولویت می‌بخشند.
• تفکر برد-برد دارند.
• اول می‌فهمند، سپس می‌فهمانند.
• هم افزایی می‌کنند
• خود را مهیا می‌کنند.

درونمایه اصلی کتاب کووی حول محور عادات شخصی و حرفه‌ای می‌گردد. دلیل اینکه وی بر این عادات تاکید و تمرکز داشته این است که این عادات ما هستند که شخصیت ما را شکل می‌دهند. طبیعتا هر فردی عادات بد و خوب مخصوص به خود را دارد. برخی از این عادات دارای سهمی عمده در تاثیرگذاری بر زندگی وی می باشند؛ حال آنکه برخی دیگر عملا نقش چندانی در زندگی شخصی و حرفه‎‌ای او نخواهد داشت. اما نکته جالب توجه این است که افراد عمدتا از این عادات غافلند و یا تنها به واسطه اطرافیان خود از آنها مطلع خواهند شد.

آنچه کووی در کتاب خود مورد تاکید قرار داده است حذف عادت‌های بد نیست. بلکه موضوع مهمی که وی مخاطب خود را بدان دعوت می‌کند پرورش عادات خوب و صحیح است. بسیاری از افراد برای پرورش عادت‌های خوب به تمرین و تکرار نیاز دارند. البته لازم به ذکر نیست که بسیاری از عادات خوب اکتسابی بوده و ذاتی نمی‌باشند. بنابراین اکتساب این عادات خوب در مقایسه با عادات بد به تلاش آگاهانه بیشتری نیاز دارند. از دیدگاه کووی، آنچه یک شخص برای تغییر عادات خویش نیاز دارد در گرو تغییر دیدگاه او نیست. در واقع او باید دیدگاه دیگران را نسبت به خود تغییر و تحول بخشد.

پیروزی خصوصی

استفن کووی عادات 1، 2 و 3 را در زیرمجموعه‌ای تحت عنوان پیروزی خصوصی دسته بندی می‌کند. این عادات عمدتا ماهیتی انفرادی دارند. بر اساس گفته‌های کووی، بسیار اهمیت دارد که برای ایجاد تغییر در تیم خود، ابتدا از تغییر شخص خود شروع کرده و به این پیروزی خصوصی دست یابیم. او معتقد است که این سه عادت پیشنیاز عادات 4، 5 و 6 بوده و نقشی حیاتی در رشد مهارتهای مدیریتی و رهبری شما خواهند داشت.

عادت 1

عاملیت از دسته عاداتی است که می‌توان کسب نمود. وقتی به نتیجه دلخواه نمی‌رسیم و مسئولیتی در این باره نداریم، قبول شرایط بسیار آسانتر از آن است که خودمان عامل ناکامی باشیم. چرا که شخصا دلیل این ناکامی نبوده ایم و نمی‌توانیم خود را سرزنش کنیم. اما دلیل پافشاری کووی بر حس عاملیت این است که در نهایت، تنها فردی که قادر است شگرف‌ترین تغییر را به زندگیتان هدیه دهد خودتان هستید و بس. لذا تنها زمانی استحقاق رهبری دیگران را دارید که بتوانید عنان زندگی خود را در دست بگیرید. البته به عقیده کووی لزومی ندارد در این راه زیاد به خود سخت بگیرید. تنها جایی که لازم است از خود عاملیت نشان دهید شرایطی است که حقیقتا به شما و زندگی شخصی و حرفه‌ای تان مرتبط می‌باشد. به طور اجمالی می‌توان گفت شما تنها زمانی می‌توانید به دنبال کسب شش عادت بعد کووی باشید که در وهله اول عادت عاملیت را در خود پرورش دهید.

عادت 2

کار خود را از پایان شروع کنید: به محض این‌که با خود کنار آمدید که کنترل زندگیتان را در دست بگیرید شاهد اتفاقات شگفت انگیزی خواهید شد. اما این اتفاقات به صورت خودکار روی نخواهند داد. در این مسیر، شما نیاز به یک استراتژی مناسب و کارآمد دارید. به نظر کووی دومین عادتی که باید در خود بپرورانید عادت تعیین هدف است. باید بدانید که هدف یک نوع روش آفرینش روانشناختی است که زمانی که کنترل آن را در دست بگیریم، می‌توانیم به نحو احسن از آن بهره‌مند گردیم.

بنابراین در آغاز کار به فکر آینده باشید. یعنی از همان شروع کار هدف خود را مشخص کنید و در راستای آن گام بردارید. با این شیوه قادر خواهید بود بسیاری از موانع و مشکلات احتمالی را پیشبینی کرده و بهترین استراتژی لازم را برای مبارزه با آنها اتخاذ کنید. همچنین با این برنامه ریزی و هدفمندی در زمان کوتاهتری به مقصد مورد نظر خود دست خواهید یافت.

عادت 3

به اولویت‌ها اولویت بدهید. این عادت تماما مختص به اولویت‌بندی‌های شماست. همانطور که هریک از شما عادات مخصوص به خود را دارید، اولویت‌هایتان نیز با هم متفاوت می‌باشند. البته این تفاوت به هیچ عنوان تاثیر سوئی نخواهد داشت. چرا که هر شخص به اقتضای اولویت خود، چشم اندازی متفاوت از دیگری خواهد داشت. در هر صورت شما برای دستیابی به اهداف خود باید اولویتها و عادات خود را در یک راستا هدایت نمایید.

این مرحله بلافاصله پس از مرحله دوم الزامی می‌باشد. چرا که افراد همیشه چیزی را هدف قرار می‌دهند که از اولیت بالایی برخوردار باشد. بنابراین اولویت بندی صحیح درست همانند برنامه ریزی استراتژیک، این امکان را برایتان فراهم می‌آورد تا موفق‌تر عمل کرده و از اتلاف وقت و انرژی جلوگیری نمایید. کووی معتقد است شما با اولویت بندی در واقع به جای اینکه زمان خود را مدیریت کنید، خودتان را مدیریت نموده اید.

پیروزی عمومی

استفن کووی پس از اشاره به سه عادت مهم اول که بیشتر حکم عاداتی شخصی را دارند، خواننده را به پرورش عاداتی عمومی فرا می‌خواند. به عقیده نویسنده زمانی که یک شخص از توانایی برنامه ریزی، هدف گذاری و اولویت بندی برخوردار باشد قادر خواهد بود دیگران را نیز در این مسیر رهبری نماید.

عادت 4

تفکر برد-برد داشته باشید. این مهارت که بتوانید پیروزی شخصی و خصوصی خود را به یک پیروزی جمعی و عمومی بدل سازید از ویژگی‌های مردمان موثر است که کووی بدان اشاره می‌کند. بنابراین تنها زمانی که بتوانید سناریوی پیروزی خود را در قالب یک پیروزی جمعی اجرا کنید، باید گفت که شما از رویکردی برد-برد برخوردارید که سراسر موفقیت و پیشرفت را برایتان به ارمغان خواهد آورد.

اما چگونه می‌توان به این رویکرد برد-برد دست یافت؟ زمانی که به جای تمرکز روی بهترین فرصت برای شخص خود، به بهترین فرصت برای هر دو طرف ماجرا بیندیشید، خود به خود شرایط برد-برد را رقم زده اید. همچنین، کووی توصیه می‌کند که در شرایطی که هیچ فرصت مطلوب و سودمندی برای هر دو طرف وجود نداشت، باید قرارداد را فسخ کرده و مذاکره را مجدد آغاز کنید. البته همیشه امکان برقراری شرایط برد-برد فراهم نیست؛ اما شما با تلاش برای دستیابی به چنین شرایطی، دست کم موفق شده اید که حسن نیت خود را به طرف مقابلتان ثابت کنید.

عادت 5

اول به دیگران گوش بدهید بعد انتظار داشته باشید آنها به شما گوش بدهند: گوش دادن یک مهات کلیدی برای هر رهبری به شمار می‌رود. حتی می‌توان ادعا کرد که گوش دادن نوعی هنر محسوب می‌شود. آموزش مهارت گوش دادن کار آسانی نیست. چرا که زمانی که تصمیم می‌گیرید اول شنونده باشید بعد گوینده، این احساس بر شما مستولی می‌شود که در اولویت قرار ندارید. اما حقیقت چیز دیگریست. زمانی که به دیگری گوش فرا می‌دهید در واقع به او فرصت می‌دهید تا نقطه نظر خود را بیان کند. ضمن کسب این مهارت خواهید آموخت که بدون هیچ قصد و نیتی برای پاسخ دادن، اصلاح کردن و یا متقاعد نمودن مخاطب خود به سخنان وی گوش فرا دهید. شایان ذکر است که مهارت گوش دادن از آن دست مهارتهایی است که باید به طور دائمی در خود بپرورانیم. به نظر کووی، شما با گوش دادن به سخنان دیگران به اطلاعات دسته اول دسترسی خواهید داشت، حال آنکه زمانی که سخنان شخصی را قطع کنید تنها بر اساس اطلاعاتی که خودتان استنباط کرده اید قضاوت خواهید کرد.

عادت 6

به عقیده کووی، کلیت در مقایسه با مجموعه‌از اجزا از اهمیت بیشتری برخوردار است. لذا بسیار خوب است تلاشهای تک تک افرادی که سهمی در خلق یک کلیت دارند را با تشویق و تمجید پاسخ دهیم. در واقع ما با پرورش این عادت تشویقی، موفق خواهیم شد با شناخت توانایی‌ها و تلاشهای افراد به گروه بزرگتری از استعدادها دست یابیم. در نتیجه در صورت بروز هر نوع مشکل یا بحرانی با صرف کمترین انرژی و زمان ممکن به بهترین راه حل دست خواهیم یافت. این عادت را هم افزایی یا سینرژی می‌خوانند. به عبارتی دیگر با داشتن روحیه هم افزایی، شما به جای اینکه با تیمی از افراد مختلف روبرو باشید با افرادی مختلف روبرو هستید که یک تیم –کلیت- را تشکیل می‌دهند.

عادت 7

خودتان را مهیا کنید: عادت نهایی شما را توانمند می‌سازد تا شش عادت پیشین را به خوبی در خود پرورش دهید. پرورش این عادت مستلزم آن است که شما به لحاظ روحی، جسمی، عاطفی و اجتماعی شش عادت قبل را به خوبی در خود نهادینه ساخته باشید و از زمان و ظرفیت لازم برای کسب عادت هفتم برخوردار باشید. کووی معتقد است که به محض اینکه این عادت را در خود نهادینه ساختید دیگر غیرممکن برایتان معنا نخواهد داشت. در واقع وقتی که خود را مهیا می‌سازید، خودتان را تماما مورد بازبینی و بازسازی قرار می‌دهید. به طور کلی این عادات باید در ابعاد مختلف شخصیتی و وجودی شما درونی شوند:

• بعد جسمی: ورزش و تغذیه مناسب در کنار کنترل استرس
• بعد روحی: مطالعه، و مکتوب کردن اهداف کوتاه و بلند مدت
• بعد اجتماعی: خدمت کردن به سایرین، همدردی با مردم و فعالیت در راستای هم افزایی
• بعد معنوی: مدیتیشن و مطالعه متون عرفانی

با گذشت 25 سال، کتاب هفت عادت مردمان موثر همچنان از پرفروش‌های بازار کتاب می‌باشد. این کتاب به خوبی توانسته زندگی بسیاری از سران مشهور جهان اعم از روسای جمهور و و بسیاری از مقامات بلند‌پایه دیگر را دستخوش تغییر و تحول نماید. علاوه بر این افراد، میلیون‌ها تن از انسانهای سراسر جهان در اقشار سنی مختلف، درس های متعددی از این کتاب آموخته و موفق شده اند تغییرات شخصی عمده به وجود آورند. دلیل شهرت این کتاب این است که نویسنده بر خلاف دیگر روندها و آموزه های روانشناختی عامه پسند، صرفا بر اصولی همیشگی چون انصاف، صداقت، راستی و شرف انسانی تأکید داشته است. جالب است بدانید که بر اساس رتبه‌بندی مجله فوربس در سال 2002، این کتاب یکی از ده کتاب موثر مدیریتی قرن 20 شناخته شده است.